सम्राट अशोक हे महान मौर्य वंशाचे कुलदीपक होते, ज्यांनी आपल्या कृतीने केवळ कुटुंब, कुळ आणि समाजालाच नव्हे तर देश आणि जगाला सत्य आणि अहिंसेचा धडा शिकवला. मौर्य वंशातील महान सम्राट अशोकाने अखंड भारतावर राज्य केले, त्याचे साम्राज्य उत्तरेकडील हिंदुकुश पर्वतरांगापासून दक्षिणेला गोदावरी नदीपर्यंत, पूर्वेला बांगलादेशापासून ते अफगाणिस्तान, पश्चिमेला इराणपर्यंत पसरले होते.पण भारताला ‘अखंड भारत’ असे म्हणतात. आजचा संपूर्ण भारत, पाकिस्तान, अफगाणिस्तान, नेपाळ, बांगलादेश, भूतान, म्यानमार हे चक्रवर्ती सम्राट अशोकाचे राज्य होते. सम्राट अशोकाच्या काळाच "भारत सोने की चिड़िया," असे संबोधले जाते. आज तो सोने की चिड़िया राहिला नाही.
अशोकाचा खजिना आजही लोकांसाठी एक गूढच आहे. असे म्हणतात कि, अशोकाच्या खजिन्यात 70 हजार टन सोने होते. परंतु या खजिन्याची माहिती त्याच्या 9 गुप्त हेरांकडे होती. अशोकाच्या विशाल साम्राज्याची जबाबदारी अत्यंत हुशार अशा 9 हेरांकडे देण्यात आली होती. अशोकाविषयी असेही म्हटले जाते की त्यांच्याकडे काही महारथी होते ज्यांना पारस दगडापासून सोने बनवण्याची कला ज्ञात होती.
त्याचप्रमाणे त्यांनी असंख्य चैत्य व विहार बांधले. अशोकाने देशाच्या विविध भागात प्रमुख महामार्ग आणि रस्त्यांवर धर्मस्तंभांची स्थापना केली. अशोकाच्या काळात अचूक नियोजन, अचूक प्रमाण, संतुलित कल्पनाशक्ती, उद्देशाचे निश्चित यश, सौंदर्यात्मक उदात्तता आणि धार्मिक प्रतीकात्मकता यामुळे स्तंभ बांधणीची कला शिखरावर पोहोचली होती. या खांबांचा वापर स्थापत्यशास्त्रीय नसून स्मारकात्मक होता.
.
अशोकाच्या धर्मप्रसारातून कलेला खूप प्रोत्साहन मिळाले. त्यांनी आपल्या धर्मग्रंथांच्या चिन्हासाठी ब्राह्मी आणि खरोष्टी या दोन लिपी वापरल्या आणि लेखनाची कला देशभर पसरली. अशोकाच्या काळात धार्मिक स्थापत्य आणि शिल्पकलेचा अभूतपूर्व विकास झाला. त्यांनी तीन वर्षांत 84,000 स्तूप बांधले. यापैकी ऋषिपट्टन (सारनाथ) येथे त्यांनी बांधलेल्या धर्मराजिका स्तूपाचे अवशेष आजही दिसतात. बौद्ध सम्राट अशोकाने बौद्ध अनुयायांसाठी हजारो स्तूप आणि विहार बांधले. त्यांचा एक स्तूप, ग्रेट सांची स्तूप, UNECSO ने जागतिक वारसा स्थळ म्हणून घोषित केले आहे.
सम्राट अशोकाकडून या सहा गोष्टी आपण शिकल्या पाहिजे
आत्म-सुधारणा:
अशोकाच्या शिकवणुकीतून प्रकट होणारे पहिले सत्य म्हणजे आत्म-मूल्यांकनाद्वारे स्वतःला वाईटाकडून चांगल्याकडे आणि चांगल्याकडून चांगल्यामध्ये बदलण्याची क्षमता. अशोकाने आपल्या भूतकाळातील कृत्यांचे आत्ममूल्यांकन केले नसते तर त्याने आपला स्वभाव सुधारण्याचा विचार कधीच केला नसता. स्व-मूल्यांकनामध्ये त्यांचे दोष लक्षात घेणे आणि त्याच परिस्थितीत त्यांच्या प्रतिसादात तीव्र बदलांसह त्यांचे मार्ग सुधारणे समाविष्ट आहे. अशा प्रकारे, त्यांनी पूर्वी युद्धाचा प्रचार केला, परंतु बदललेल्या अशोकाने पुढे शांततेवर विश्वास ठेवला.
संवादाची नवीनतम साधने:
अशोकाच्या जीवनातील आणखी एक मोठा धडा म्हणजे आपले विचार प्रभावीपणे व्यक्त करण्यासाठी संवादाच्या नवीनतम माध्यमांचा वापर करणे. अशोकाचे शिलालेख केवळ त्याच्या साम्राज्याची मुख्य लिपी ब्राह्मीमध्येच कोरलेले नाहीत, तर ग्रीक, अरामी (एक प्राचीन पर्शियन लिपी) आणि वायव्य भारतातील स्थानिक लिपी खरोष्टीमध्ये देखील कोरले गेले. या सर्व शिलालेखांतून त्याने दिलेले संदेश हे संदेश जागतिक स्वरूपाचे आहेत.
परराष्ट्र धोरण:
सीमेवर शांतता सुनिश्चित करण्यासाठी अशोकाच्या परराष्ट्र धोरण नीती आजही विचार करण्यास भाग पडणारी आहे. कलिंग जिंकल्यानंतर त्याने पाच ग्रीक शासकांशी संपर्क ठेवला. वाटाघाटीने शांतता प्रस्थापित करण्यासाठी असा जागतिक करार करणारा अशोक हा पहिला भारतीय शासक ठरला. अशोकाचे शेजार्‍यांसोबतचे शांततापूर्ण संबंध हे भारताचे पहिले पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू यांच्यासाठी नक्कीच प्रेरणादायी होते. त्यांच्यात अशोकाच्या परराष्ट्रनीतीचा प्रभाव असल्याचे दिसून येते.
प्राणी संरक्षण हक्क:
अवांछित यज्ञांपासून प्राण्यांचे संरक्षण करण्याच्या अशोकाच्या धोरणामुळे शाकाहार हा भारतीय जीवनाचा अविभाज्य भाग बनवण्याच्या दिशेने चळवळ सुरू झाली. प्राण्यांच्या अधिकाराच्या दृष्टिकोनातून, अशोकाचे धोरण जगातील पाळीव प्राणी आणि वन्यजीव संरक्षणासाठी दयाळूपणे वागण्याचा एक मैलाचा दगड आहे.
समानता:
अशोकाने एक कल्याणकारी राज्य निर्माण केले आणि आपल्या लोकसंख्येच्या कल्याणासाठी जवळजवळ पितृत्वाची आवड घेतली, त्याच्या चार दशकांच्या शासनकाळात सर्व प्रजेसाठी समान कायदे आणि शिक्षा होती. राज्याचा पैसा जलसाठ्यांच्या विकास/सुधारणेवर खर्च करण्यात आला, सावलीच्या झाडांनी नटलेले महामार्ग, विहिरी, बागा आणि प्रवाशांसाठी सार्वजनिक अतिथीगृहे बांधण्यात आली.
संयम:
त्यांचा सहिष्णुतेचा सल्ला एका शिलालेखात समोर येतो जेथे त्यांनी घोषित केले आहे की, 'सर्व संप्रदाय कोणत्या ना कोणत्या कारणाने आदरास पात्र आहेत. अशा प्रकारे कृती करून, एखादी व्यक्ती केवळ स्वतःच्या समुदायाची उन्नती करत नाही तर इतर लोकांच्या समुदायाची आणि सर्वसाधारणपणे मानवतेची सेवा करते.'
सम्राट अशोकाची १० तत्वे
1. उदारमतवादी असणे आणि स्वार्थ टाळणे.
2. उच्च नैतिक चारित्र्य राखणे.
3. प्रजेच्या कल्याणासाठी स्वतःच्या सुखाचा त्याग करण्यास तयार राहणे.
4. प्रामाणिक असणे आणि पूर्ण सचोटी राखणे.
5. दयाळू आणि सौम्य असणे.
6. साधे जीवन जगणे.
7. कोणत्याही प्रकारच्या द्वेषापासून मुक्त असणे.
8. अहिंसेचे पालन करणे.
9. संयम राखणे.
10. शांतता आणि सौहार्द वाढवण्यासाठी जनमताचा आदर करणे.
हेही वाचा
आधुनिक जगाकडे बघण्याची नवी दृष्टी देणारे पुस्तक “साखळीचे स्वातंत्र्य”
महार बटालियनचे जुने संचलन गीत आपल्याला माहीत आहे का?
दलित कुटुंबाच्या खात्यात थेट 10 लाख
अशोकाने कलिंगचे युद्ध जिंकल्यानंतर एका शिवलालेखातून भावी पिढीला एक संदेश दिला आहे.
आपल्या एका शिलालेखात त्यांनी असे म्हटले आहे:
“मी राजा झाल्यानंतर आठ वर्षांनी मी कलिंग जिंकले. या युद्धात सुमारे दीड लाख लोकांना कैदी बनवले गेले. एक लाखाहून अधिक लोक मारले गेले.
यामुळे मला खूप वाईट वाटले. का? जेव्हा स्वतंत्र देश जिंकला जातो तेव्हा लाखो लोक मारले जातात आणि अनेकांना कैद केले जाते.
यामध्ये ब्राह्मण आणि श्रमिक देखील मारले जातात. जे आपल्या नातेवाईकांवर आणि मित्रांवर खूप प्रेम करतात आणि दास आणि पूर्वजांना समर्पित आहेत,
ते युद्धात मारले गेले किंवा त्यांचे प्रियजन गमावले जातात. त्यामुळे मला पश्चाताप होत आहे.
आता मी धम्माचे पालन करायचे आणि इतरांना शिकवायचे ठरवले आहे. माझा असा विश्वास आहे की धम्मद्वारे लोकांची मने जिंकणे हे बलाने बदला घेण्यापेक्षा चांगले आहे.
मी हा शिलालेख का लिहीत आहे. कारण, माझ्यानंतर माझी मुले-नातू यांनी अशी युद्धे करू नयेत.
त्याऐवजी त्यांनी बौद्ध धम्माचा प्रचार कसा करता येईल याचा विचार का करावा.
